Là một trong bốn vùng lõi của Quần thể di sản thế giới Tràng An, khu di tích Cố đô Hoa Lư là điểm đến đặc biệt mang đậm giá trị văn hóa và lịch sử dân tộc. Ngày nay Hoa Lư ấy mang vẻ trầm mặc của thời gian, nhưng vẫn đầy uy nghi gợi nhớ về một thuở vàng son.
Trong lịch sử, khu vực Hoa Lư từng là địa điểm đóng đô của 3 vương triều (Đinh, Tiền Lê và Lý), với 6 vị vua: Đinh Tiên Hoàng, Đinh Toàn, Lê Đại Hành, Lê Trung Tông, Lê Long Đĩnh và Lý Thái Tổ… Những dấu tích lịch sử – văn hóa hiện còn tại khu vực di tích rất phong phú và đa dạng, bao gồm hệ thống kiến trúc thờ tự, tường thành, hoàng thành, hang động và một số công trình khác.
Cố đô Hoa Lư ngàn năm trước là một đế đô nguy nga tráng lệ. Đây từng là nơi phát tích sự nghiệp dựng nước, giữ nước của ba triều đại là nhà Đinh – Tiền Lê và khởi đầu triều Lý. Có lẽ chính bởi địa thế núi non bao quanh, sông suối đan xen đã trở thành một bức tường thành tự nhiên kiên cố, giúp bảo vệ đế đô trước quân xâm lược. Đến với cố đô, du khách sẽ có dịp chiêm ngưỡng hai di tích đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng và vua Lê Đại Hành, hai công trình biểu tượng mang nhiều dấu ấn kiến trúc truyền thống Việt Nam.
Đền thờ vua Đinh được xây dựng theo kết cấu “Nội công, ngoại quốc”, một lối kiến trúc thường thấy trong nhiều công trình Việt cổ. Điểm nổi bật nhất ở đền vua Đinh chính là Long sàng ở vị trí Sân rồng, được tạc bằng đá xanh nguyên khối với những nét chạm khắc tinh xảo. Ngoài ra đền vua Đinh còn được trang trí bởi nhiều hình rồng, mây, tiên nữ, hoa lá… trên các cột gỗ, đá như bức tranh sống động thể hiện sự tài hoa, khéo léo của người nghệ nhân thế kỷ 17.
Đền thờ vua Lê lại thu hút du khách bởi nghệ thuật điêu khắc gỗ dân gian với hoa sen, hoa cúc, rồng cách điệu… trên các mảng Chồng rường. Đây là phong cách chạm khắc tiêu biểu của thời Hậu Lê, khi mà tài năng chạm khắc gỗ của nghệ nhân Việt đạt tới độ điêu luyện.
Trong hành trình khám phá cố đô Hoa Lư, du khách còn có dịp tham quan danh thắng Tràng An, chùa Bái Đính, động Thiên Tôn…, mỗi thắng cảnh mang nét đặc sắc riêng. Đối với nhà sáng tạo nội dung Triệu Đình Nam (Zoomations) thì vùng đất cố đô còn là điều gì đó đặc biệt hơn thế, thể hiện qua từng thước phim đầy chân thực mà sống động trong video clip “Ninh Binh is Awesome”. Ở đó mỗi cảnh sắc, mỗi nhân vật xuất hiện như đưa người xem được ngắm nhìn những kỳ quan thiên nhiên, những chứng tích lịch sử hào hùng và những con người Ninh Bình hiền lành, chất phác…
Ngoài những điểm di tích kể trên, trong khu vực cố đô Hoa Lư hiện nay còn lưu giữ được 678 di vật, cổ vật có giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học. Hàng năm, cứ vào ngày 10 tháng 3 (Âm lịch), nhân dân địa phương lại mở hội để tưởng nhớ Đinh Tiên Hoàng và các bậc đế vương… Ngoài những nghi lễ thông thường, trong hội còn có nhiều sinh hoạt văn hóa đặc sắc, thu hút được sự quan tâm đặc biệt của cư dân sở tại và du khách thập phương.
Cố đô Hoa Lư là một cái tên đã quá quen thuộc và nổi tiếng đối với những người con đất Việt như chúng ta. Nơi đây là một trong những khu di tích lịch sử, mang những nét kiến trúc nghệ thuật vô cùng độc đáo của một kinh đô cổ. Trải qua biết bao nhiêu thăng trầm của lịch sử cùng với những sự kiện lớn nhỏ khác nhau, Cố đô Hoa Lư vẫn giữ cho mình những dấu ấn văn hóa và dấu tích lịch sử lâu đời của đất nước ta.