Nguyên nhân sâu xa: do sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền
Nguyên nhân của chiến tranh Nam – Bắc triều
+ Cựu thần nhà Lê, đứng đầu là Nguyễn Kim đã không chấp nhận nền thống trị của nhà Mạc mà thổi bùng lên ngọn lửa đấu tranh "phù Lê diệt Mạc"
+ Nổi dậy ở vùng Thanh Hóa gọi là Nam triều để đối lập với họ Mạc ở Thăng Long – Bắc triều.
+ Nhà Lê khao khát về việc trung hưng
+ Chiến tranh Nam – Bắc triều bùng nổ, kéo dài cho đến cuối thế kỉ XVI.
Nguyên nhân chiến tranh Trịnh – Nguyễn
+ Họ Trịnh vì muốn thao túng quyền lực mà đã tìm cách loại trừ phe cánh họ Nguyễn.
⇒ Lo sợ trước tình hình đó Nguyễn Hoàng xin vào trấn thủ đất Thuận Hóa
+ Cơ nghiệp họ Nguyễn ở vùng đất phía Nam dần được xây dựng và lập cơ sở ở Thuận Hóa, Quảng Nam đối địch với họ Trịnh
+ Năm 1627, họ Trịnh đem quân đánh họ Nguyễn, chiến tranh Trịnh - Nguyễn bùng nổ.
Hậu quả:
Không phân thắng bại, lấy sông Gianh làm giới tuyến chia cắt đất nước
Đàng Ngoài: Từ sông Gianh ra Bắc thuộc Họ Trịnh, biến vua Lê thành bù nhìn.
Đàng Trong: Từ Sông Gianh vào Nam thuộc Họ Nguyễn là Đàng Trong