Trong thời gian đầu của khởi ngh a Lam Sn do Bình ịnh v ng Lê Lợi lãnh đạo, lực lợng ngh a quân còn ít, thế giặc lại mạnh. Ngh a quân nhiều lần ri vào thế bị bao vây t ởng chừng tan vỡ. Ba lần rút lên núi Chí Linh là ba lần tuyệt nguồn l ng thực, t ởng không thể chống đỡ nổi.
Năm 1419 quân khởi ngh a rút lên núi Chí Linh (thuộc miền Tây Thanh Hóa) lần thứ hai, quân giặc bao vây chặt, ngh a quân hết l ng ăn, phải ăn thịt cả con ngựa chiến cuối cùng. ể đánh lạc h ớng quân giặc, duy trì cuộc khởi ngh a, Lê Lai đã mặc áo hoàng bào giả làm chủ t ớng Lê Lợi, cùng với 500 quân cảm tử xuống núi quyết chiến với quân Minh. Giặc bắt đ ợc Lê Lai t ởng là Lê Lợi nên rút quân khỏi núi Chí Linh. Tấm g ng hi sinh của Lê Lai mãi đ ợc nhà Lê ghi nhớ.
Năm 1428 ngay sau khi lên ngôi Hoàng đế, Lê Lợi đã truy tặng cho Lê Lai là ệ nhất Khai quốc công thần, soạn hai bài văn thề mãi mãi ghi nhớ công lao của Lê Lai.
Tr ớc khi mất Lê Lợi dặn lại vua nối ngôi Trần Thái Tông rằng: Ta có đ ợc ngày hôm nay là nhờ có Lê Lai. Do ngày mất của Lê Lai không rõ nên sau khi ta chết phải làm giỗ cho Lê Lai tr ớc khi làm giỗ cho ta một ngày.
Ngày 22 tháng 8 năm 1433 Lê Thái Tổ băng hà. Từ đó ngày giỗ Lê Lai đ ợc tổ chức tr ớc ngày giỗ vua Lê Thái Tổ một ngày. Dân gian Thanh Hóa nay có câu “Hai mốt Lê Lai, hai hai Lê Lợi” bắt nguồn từ việc này.
Tích mình nha