Thiên nhiên cũng như đồng điệu cùng con người qua câu thơ “Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao”. Thực chất, âm thanh “gõ thuyền” này đến từ những con sóng vỗ vào mạn thuyền. Nhưng với ngòi bút lãng mạn của nhà thơ, mọi khó khăn đã biến thành trữ tình, biến thành nhạc điệu. Ánh trăng in bóng trên mặt nước như đang hòa vào bài ca cùng người ngư dân, người lao động thì hát còn ánh trắng thì đang ủng hộ bằng cách gõ nhịp. Phải yêu thiên nhiên và con người nơi đây biết bao nhiêu thì Huy Cận mới có thể viết nên những câu thơ giàu sức biểu cảm như thế.
Trong suy nghĩ của nhiều người, biển có thể mang nhiều mối nguy hiểm bí ẩn, có thể là một điều gì đó hết sức ghê gớm, luôn chần chờ nuốt chửng con người. Nhưng đối với người ngư dân, biển chẳng khác gì người mẹ hiền nuôi ta lớn. Thủ pháp so sánh kết hợp nhân hóa cho người đọc hiểu được biển là tài nguyên thiên nhiên vô tận mà ta có, biển cho ta cá tôm tươi, cho ta muối mặn, cho ta cuộc sống. Thế nên chúng ta phải biết yêu thương và giữ gìn biển cả giống như người mẹ thứ hai của mình. Đối với biển là tất cả ân tình mà chúng ta phải biết ơn.
“Câu hát căng buồm với gió khơi
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi”
Sau những mẻ lưới đầy ắp cá tôm, người ngư dân bắt đầu trở về nhà. Câu thơ đầu của khổ thơ cuối như lặp lại câu thơ cuối của khổ thơ đầu, đó là cấu trúc đầu – đuôi tương ứng nhằm nhấn mạnh dù là bắt đầu hay kết thúc một ngày lao động thì người dân vẫn giữ được tâm thế phấn khởi, niềm vui lao động. Đoàn thuyền bắt đầu trở về, phía sau là ánh mặt trời đang bắt đầu nhô lên từ lòng đại dương xanh. Động từ “chạy đua” cho thấy sự nhanh nhẹn, khẩn trương của người dân để trở về tham gia chợ cá vào sáng sớm. Lại một lần nữa con người được nổi bật trên nền thiên nhiên, làm chủ thiên nhiên.
Cảnh mặt trời “đội biển” khiến người đọc cảm thấy như mặt biển đang được nâng cao theo từng cơn sóng biển để xóa tan màn đêm, kết thúc ngày cũ, bắt đầu một ngày mới. Người ngư dân xếp lưới trở về với thành quả lao động ngọt ngào của mình. Huy Cận đã cường điệu hình ảnh mắt cá: “Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi” đã cho thấy hình ảnh xán lạn của cả thiên nhiên và con người. Dưới ánh nắng mặt trời chiếu vào, những đôi mắt cá trở nên long lanh, rực rỡ, huy hoàng hơn hết. Bút pháp lãng mạn của nhà thơ vẫn duy trì cho đến cuối bài, ca ngợi nét đẹp lao động và thể hiện một tình yêu lớn của thi sĩ dành cho thiên nhiên, con người, cuộc sống nơi đây.
Gấp lại trang thơ nhưng lại mở ra biết bao niềm lạc quan yêu đời trong ta về một phong thái lao động đầy hăng say. Huy Cận đã khéo léo sử dụng hình ảnh liên tưởng đầy độc đáo kết hợp cùng các biện pháp nghệ thuật nhân hóa, so sánh, ẩn dụ,… tài tình để người đọc tưởng tượng được khung cảnh thiên nhiên tráng lệ cùng cảnh lao động huy hoàng của người dân nơi vùng mỏ Quảng Ninh.
“Đoàn thuyền đánh cá” thật sự là cuộc sống, là tấc lòng thực của Huy Cận, là bức tranh thiên nhiên hùng vĩ kết tinh từ tình yêu con người và thiên nhiên của nhà thơ. Thời gian có thể phủ bụi một số thứ nhưng có những thứ càng xa rời thời gian, càng sáng càng đẹp, và “Đoàn thuyền đánh cá” chính là minh chứng cho điều đó. Dẫu cho qua bao năm tháng, bài thơ vẫn luôn là bài ca ngợi ca vẻ đẹp của biển cả, tầm vóc chinh phục thiên nhiên của con người, khí thế làm chủ cuộc sống của người lao động:
“Tập làm chủ, tập làm người xây dựng
Dám vươn mình cai quản lại thiên nhiên!”
(Tố Hữu)