I. MỞ BÀI
“Con cựa mình êm ả
Thôi ngủ nữa đi con!
Cái trăng cao chưa tròn
Tay bố vòng hơi thở
Cho con liền giấc ngon!”
(“Hai bàn tay em” – Huy Cận)
Bên cạnh tình mẫu tử thiêng liêng thường được đề cập trong thơ ca, tình cảm cha con cũng là một tình cảm sâu sắc được nhiều thi sĩ chắp bút viết thành thơ. Một trong số đó không thể không kể đến Y Phương – một nhà thơ dân tộc với ngôn ngữ mộc mạc, gần gũi cùng bài thơ “Nói với con” của mình. Bài thơ được sáng tác vào năm 1980, khi đất nước mới thống nhất và đang trong giai đoạn đổi mới. Từ hiện thực ấy, nhà thơ sáng tác bài thơ như một lời tâm sự, nhắc nhở con cái, thế hệ sau này.
“Chân phải bước tới cha
…
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con!”
II. THÂN BÀI
1. “Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước chạm tiếng cười”
- Hình ảnh của bậc làm cha, làm mẹ dõi theo từng bước đi bập bẹ của đứa con thơ.
→ Gia đình chính là cái nôi phát triển của mỗi con người. Sự phát triển của mỗi người không chỉ tạo niềm vui cho mẹ mà còn là sự thổn thức của người cha.
- Liên hệ đến bài thơ của Huy Cận:
“Được tin con tập đi
Cha mừng không ngủ được
Cha nằm đêm thầm thì
Từng tiễn chân con bước”
2. “Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát”
- “Lắm”: phó từ chỉ mức độ cao, rất nhiều.
→ Tình yêu của nhà thơ dành cho cội nguồn quê hương là rất sâu đậm.
- “Đan lờ cài nan hoa/Vách nhà ken câu hát”: những công việc cực nhọc nhưng luôn được đi cùng sự lãng mạn, tươi vui.
→ Chính sự lạc quan, yêu đời đó đã khiến con người thêm vui và bớt phần khổ cực.
3. “Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng
Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”
- Quê hương đã cho cha mẹ một cuộc sống hạnh phúc bền lâu.
- “ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”: một ngày mà họ không thể nào quên được.
→ Nơi đây đã nuôi dưỡng tình yêu của đôi lứa để rồi họ cưới nhau, quyết định cùng nhau đi hết cuộc đời bằng một đám cưới ấm áp, hạnh phúc.
4. “Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn”
- “thương”: một cung bậc cảm xúc cao cả hơn cả “yêu”, đó không chỉ là tình yêu đơn thuần mà giống như là tình thương giữa những người thân máu mủ ruột thịt trong gia đình.
- “Cao đo nỗi buồn/Xa nuôi chí lớn”: hai câu thơ phát triển thuận cùng nhau.
- Nỗi buồn được đo bởi chiều “cao” của trời, ý chí được đo bởi chiều “xa” của đất.
→ “người đồng mình” có một ý chí được hun đúc mạnh mẽ, vượt lên trên mọi gian khó.
5. “Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc”
- Điệp ngữ “sống” được lặp lại ba lần: nhấn mạnh tâm thế sống mà một người cha mong con có thể làm được.
→ Phải biết yêu thương mảnh đất mà mình đã được sinh ra, chứ không phải chê bai nó bởi sự gian khó, nghèo khổ.
- So sánh “như sông như suối” + thành ngữ “lên thác xuống ghềnh”: hi vọng con mình sẽ như một dòng sông, một con suối trôi êm ả qua những khó khăn của cuộc đời.
→ Lời thơ tuy giản dị, gần gũi nhưng lại mang hàm ý sâu sắc, lắng đọng.
6. “Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục”
- “thô sơ”: đơn giản đến mức sơ sài, không hoàn hảo.
- “nhỏ bé”: ở vẻ bề ngoài chứ không hề “nhỏ bé” về tâm hồn, về khí phách, về ý chí nghị lực.
- “tự đục đá kê cao quê hương”: lao động miệt mài để tự sức đưa quê hương lên một tầm cao mới.
- “quê hương thì làm phong tục”: chính những con người cần cù lao động ấy đã tạo ra những giá trị văn hóa cho quê hương.
7. “Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con”
- “lên đường”: khi bước ra đường đời rộng lớn và nhiều cạm bẫy.
- “không bao giờ nhỏ bé được”: không được đánh mất ý chí và gục ngã.
- “Nghe con”: tiếng gọi đầy trìu mến với tất thảy tin yêu và hi vọng dành cho đứa con nhỏ cũng giống như thế hệ sau này.