Kiến thức ôn thi Tuyển sinh 10

Question

CÁC VẤN ĐỀ VỀ NGỮ PHÁP ôn TS10

Answer 1

1. Từ loại tiếng Việt

Từ loại	Khái niệm	Ví dụ
Danh từ và cụm danh từ	Danh từ là những từ chỉ sự vật, hiện tượng, cây cối… Danh từ thường làm chủ ngữ trong câu	Cha, mẹ, hoa hồng… Hà Nội, Huế…
	Cụm danh từ là tổ hợp nhiều từ do danh từ làm thành tố chính với một số từ ngữ phụ thuộc vào nó tạo thành Cấu tạo 3 phần: phụ trước – phụ trung tâm - phụ sau	Những con mèo màu đen đang đùa nghịch với mẹ.
Động từ và cụm động từ	Động từ: là những từ chỉ hoạt động trạng thái của sự vật Động từ thường làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu	Đi, chạy, đứng, đọc…
	Cụm động từ là tổ hợp những từ do động từ làm thành tốt chính với một số từ ngữ phụ thuộc vào nó tạo thành Cấu tạo: Phụ trước – trung tâm - phụ sau	Nó đang ngồi đọc sách trên bậu cửa.
Tính từ và cụm tính từ	Tính từ là những từ chỉ đặc điểm, tính chất của sự vật, hành động, trạng thái - Thường giữ vai trò làm vị ngữ, hoặc chủ ngữ trong câu	Cao, thấp, béo, gầy…
	Cụm tính từ: tổ hợp nhiều từ trong đó tính từ là thành tố chính.	Nó học hành rất chăm chỉ.
Số từ	Là những từ chỉ số lượng và thứ tự của sự vật Thường làm phụ ngữ trong cụm danh từ	Một, hai, sáu…
Lượng từ	Là những từ chỉ lượng ít hay nhiều của sự vật Thường làm phụ ngữ trong cụm danh từ	Những, các, mọi, mỗi, vài ba, dăm ba…
Chỉ từ	Là những từ chỉ, trỏ sự vật trong không gian và thời gian	Này, kia, ấy, nọ…
Đại từ	Dùng chỉ người, hành động, tính chất hoặc dùng để hỏi	Tôi, tớ, mình, ai…
Phó từ	Là những từ chuyên đi kèm với động từ nhằm bổ sung ý nghĩa cho động từ	Đã, sẽ, đang, sắp, vẫn...
Quan hệ từ	Những từ biểu thị các ý nghĩa quan hệ: sở hữu, so sánh, nguyên nhân - kết quả giữa các bộ phận của câu và giữa các câu trong đoạn văn	Của, như, bởi…
Trợ từ	Là những từ chuyên đi kèm với từ ngữ trong câu để nhấn mạnh, biểu thị thái độ, cách đánh giá đối với những sự vật, sự việc được nói đến ở từ ngữ đó	Nó ăn những hai bát cơm. Nó ăn có hai bát cơm.
Thán từ	Là những từ dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người nói hoặc dùng để gọi đáp	Dạ, vâng, ơi, hỡi… Ôi, trời ơi, chao ôi…
Tình thái từ	Là những từ được thêm vào câu để tạo thành các câu nghi vấn, đề nghị, cảm thán để biểu thị sắc thái tình cảm của người nói.	ạ, nhé, thế...

2. Các thành phần câu

Tên bài học	Kiến thức cơ bản	Ví dụ
Thành phần chính	Là những thành phần bắt buộc phải có mặt để cấu tạo câu hoàn chỉnh và diễn đạt trọn vẹn một ý Phân loại: Chủ ngữ là phần chính của câu, nêu tên sự vật, hiện tượng có hoạt động, đặc điểm, trạng thái… được miêu tả ở vị ngữ. Vị ngữ: là thành phần chính của câu có khả năng kết hợp với các phó từ chỉ quan hệ thời gian và trả lời cho các câu hỏi “ Làm gì? Như thế nào?”	Tôi// đến trường. CN         VN
Thành phần phụ	Những thành phần không bắt buộc có mặt trong câu nhưng góp phần làm rõ nghĩa của câu Phân loại:     - Trạng ngữ: thành phần phụ biểu thị ý nghĩa về thời gian và địa điểm, nguyên nhân, mục đích, phương tiện, cách thức… diễn ra trong câu     - Khởi ngữ: là thành phần câu đứng trước chủ ngữ để nêu lên đề tài được nói đến câu.	- Hồi chưa vào nghề, những đêm bầu trời đen kịt, nhìn kĩ mới thấy một ngôi sao xa, cháu cũng nghĩ ngay ngôi sao kia lẻ loi một mình.(Nguyễn Thành Long) Cười thì hàm răng lóa lên khuôn mặt nhem nhuốc.(Lê Minh Khuê)
Thành phần biệt lập	Là những thành phần không tham gia vào sự diễn đạt nghĩa sự việc của câu
	- Thành phần tình thái: thể hiện cách nhìn của người nói đối với sự việc được nói tới trong câu	Hình như thu đã về. (Hữu Thỉnh)
	- Thành phần cảm thán dùng để bộc lộ tâm lí của người nói.	Chao ôi, có thể là tất cả những cái đó. (Lê Minh Khuê)
	- Thành phần gọi - đáp: được dùng để tạo lập hoặc để duy trì quan hệ giao tiếp	Tu hú ơi, chẳng đến ở cùng bà Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa. (Bằng Việt)
	- Thành phần phụ chú: thêm vào câu để	Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm. (Nam Cao)

 

Comments

3. Câu phân theo mục đích nói

Kiểu câu	Khái niệm	Ví dụ minh họa
Câu trần thuật	- Là câu không có đặc điểm hình thức của các kiểu câu nghi vấn, cầu khiến, cảm thán. Khi viết câu trần thuật thường kết thúc bằng dấu chấm, nhưng đôi khi có thể kết thúc bằng dấu chấm than, dấu chấm lửng.	Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần nhưng lần này tự nhiên thấy lạ.
Câu nghi vấn	Là câu có chứa những từ nghi vấn (ai, gì, nào, tại sao, bao giờ…) hoặc từ hay (nối các vế có quan hệ lựa chọn). Khi viết câu nghi vấn kết thúc bằng dấu chấm hỏi. Chức năng: Chức năng chính của câu nghi vấn dùng để hỏi. Ngoài ra câu nghi vấn còn dùng để bộc lộ cảm xúc hoặc cầu khiến.	Mày định nói cho cha mày nghe đấy à? (Ngô Tất Tố)
Câu cảm thán	Đặc điểm hình thức: Là câu có những từ ngữ cảm thán: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi, trời ơi, thay, xiết, biết chừng nào… Chức năng: dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết)	Than ôi, thời oanh liệt nay còn đâu. (Thế Lữ)
Câu cầu khiến	Là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng, chớ… đi, thôi, nào… hay ngữ điệu cầu khiến Câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm	Hãy nhớ lấy lời tôi.

4. Biến đổi câu

Kiểu câu	Kiến thức	Ví dụ minh họa
Rút gọn câu	Rút gọn câu là lược bỏ một số thành phần câu nhằm làm cho câu trở nên ngắn gọn, súc tích hơn. Có thể dựa vào ngữ cảnh để khôi phục thành phần rút gọn.	Ăn quả nhớ kẻ trồng cây Nuôi lợn ăn nằm, nuôi tằm ăn đứng. (Tục ngữ Việt Nam)
Câu đặc biệt	Là câu không xác định, không có cấu tạo theo mô hình C - V, chỉ có một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh sự tồn tại của sự vật, hiện tượng hoặc bộc lộ cảm xúc	Mưa đá! Cha mẹ ơi! Mưa đá! (Lê Minh Khuê)
Mở rộng thành phần câu	Dùng cụm C - V mở rộng thành phần CN hoặc VN của câu	Chị Ba đến khiến tôi rất vui. (Cụm C - V: Chị ba/ đến làm thành phần CN trong câu Cụm C - V: tôi// rất vui đóng vai trò VN trong câu)
Biến đổi câu chủ động thành câu bị động và ngược lại	Câu chủ động: là câu có chủ ngữ chỉ người, vật thực hiện hành động hướng vào người, vật khác (chủ ngữ chỉ chủ thể hành động) Câu bị động: là câu có chủ ngữ chỉ người và vật được hành động của người khác hướng vào (chủ ngữ chỉ đối tượng của hành động)	Cô giáo khen thưởng Nam trong học kì I. Nam được cô giáo khen thưởng trong học kì I.

5. Xét kiểu câu theo cấu tạo ngữ pháp

Câu	Kiến thức cần nhớ	Ví dụ minh họa
Câu đơn	Khái niệm: là câu do một cụm C - V tạo thành Phân loại:     + Câu đơn có từ “là”: vị ngữ trong câu thường do từ “là” kết hợp với danh từ (cụm danh từ) tạo thành     Ngoài ra, tổ hợp giữa từ “là” với động từ (cụm động từ) hoặc tính từ (cụm tính từ)… cũng có thể làm vị ngữ.     + Câu đơn không có từ “là” Vị ngữ trong câu thường do động từ hoặc cụm động từ, tính từ hoặc cụm tính từ tạo thành.	Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của chúng ta trong bể máu. (Hồ Chí Minh)
Câu ghép	Là những câu do hai hoặc nhiều cụm C - V không bao chứa nhau tạo thành. Mỗi một cụm chủ vị được gọi là một vế câu Phân loại     + Câu ghép dùng từu nối giữa các vế câu: dùng những từ nối có tác dụng nối như quan hệ từ, phó từ, đại từ, cặp từ hô ứng…     + Câu ghép không dùng từ nối giữa các vế câu: dùng dấu phẩy, dấu chấm phẩy, dấu hai chấm nối các vế câu.

6. Liên kết câu

Liên kết câu	Khái niệm	Ví dụ minh họa
Liên kết về nội dung	Liên kết chủ đề: các câu phải phục vụ chủ đề của đoạn văn - Liên kết lo-gic: Các câu phải được sắp xếp theo một trình tự nhất định
Liên kết về mặt hình thức	Phép lặp từ ngữ: lặp lại ở câu sau từ ngữ đã có ở câu trước Phép nối: Sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ biểu thị quan hệ với câu trước Phép thế: Sử dụng ơ câu đứng sau từ ngữ có tác dụng thay thế từ ngữ đã có ở câu trước Phép đồng nghĩa, trái nghĩa liên tưởng: Sử dụng ở câu đứng sau các từ ngữ đồng nghĩa, trái nghĩa có cùng trường liên tưởng với từ ngữ đã có ở câu trước đó.	Tôi không ưa danh thiếp, đó là một thứ biểu hiện quy ước, thường là giả dối. Bản thân tôi cũng ít gửi thiếp. Sử dụng từ nối: Do đó, tuy nhiên, vì vậy Nam rất chăm học. Cậu ấy còn là người con hiếu thảo, biết quan tâm mọi người. Liên tưởng: Nhân dân là bể/ Văn nghệ là thuyền (Tố Hữu)

7. Một số biện pháp tu từ cú pháp

Biện pháp tu từ cú pháp	Khái niệm	Ví dụ minh họa
Câu hỏi tu từ	Là biện pháp tu từ sử dụng hình thức câu hỏi để khẳng định, phủ định, bày tỏ cảm xúc, tâm trạng	Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?
Đảo trật tự cú pháp	Là biện pháp tu từ thay đổi trật tự cú pháp thông thường của từ ngữ, câu nhằm nhấn mạnh tính chất, đặc điểm của đối tượng cần miêu tả	Thánh thót tàu tiêu mấy hạt mưa Khen ai khéo vẽ cảnh tiêu sơ. Xanh om cổ thụ tròn xoe tán Trắng xóa tràng giang phẳng lặng tờ.
Liệt kê	Liệt kê là biện pháp tu từ sắp xếp nối tiếp những đơn vị cú pháp cùng loại (từ, cụm từ, thành phần câu…) với mục đích nhấn mạnh, khẳng định.	Cá nhụ, cá chim cùng cá đé Cá song lấp lánh đuốc đen hồng.

 

---

8. Các phương châm hội thoại

Các phương châm hội thoại	Khái niệm	Ví dụ minh họa
Phương châm hội thoại về lượng	Phương châm về lượng: khi giao tiếp cần nói cần có nội dung, nội dung của lời nói phải đáp ứng yêu cầu của cuộc giao tiếp, không thừa, không thiếu	- Anh có nhìn thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không? - Từ lúc tôi mặc chiếc áo mới này chẳng có con lợn nào chạy qua đây cả. Anh tìm lợn và anh có áo mới đều cố tình thêm thừa từ “mới” vào câu nói với mục đích khoe khoang.
Phương châm về chất	Khi giao tiếp, đừng nói những điều mình không tin là đúng hoặc không có chứng cứ xác thực	- Tôi đã tận mắt trông thấy một quả bí to bằng cái nhà.
Phương châm quan hệ	Khi giao tiếp cần nói đúng vào đề tài giao tiếp, tránh nói lạc đề
Phương châm lịch sự	Khi giao tiếp cần tế nhị và tôn trọng người khác	Xưng khiêm hô tôn. - Lời nói chẳng mất tiền mua Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau
Phương châm cách thức	Khi giao tiếp cần chú ý nói rõ ràng, mạch lạc, tránh cách nói mơ hồ, khó hiểu