Question

Hãy phân tích bài thơ “Viếng lăng Bác” để làm rõ niềm xúc động thành kính, thiêng liêng của nhà thơ Viễn Phương

Answer 1

“Bác đã đi rồi sao, Bác ơi!

Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời

Miền nam đang thắng, mơ ngày hội

Rước Bác vào thăm, thấy Bác cười!”

(“Bác ơi” – Tố Hữu)

Bác Hồ - “người đi tìm hình của nước”, người cha già kính yêu của dân tộc, sự ra đi của Bác khiến nhiều nhà thơ đã viết lên những dòng thơ đầy xót xa. Cùng chung tâm trạng với Tố Hữu, trong một lần cùng đoàn đại biểu miền Nam ra thăm lăng viếng Bác vào năm 1976, Viễn Phương đã đặt bút viết bài thơ “Viếng lăng Bác”. Viễn Phương là một cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam thời kháng chiến chống Mỹ. Bài thơ “Viếng lăng Bác” được ông viết với tất cả lòng thành kính, biết ơn vị lãnh tụ vĩ đại khi được đứng trước lăng Bác, khi vào trong lăng và những cảm xúc trào dâng cùng những ước nguyện khi ra về:

“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác

…

Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này…”

Mở đầu bài thơ là lối xưng hô “Con” – “Bác” nhẹ nhàng, gần gũi như một người con trong gia đình dành cho người cha kính yêu:

“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác

Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát

Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam

Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng”

Nhà thơ đã khéo léo sử dụng biện pháp nói giảm nói tránh “thăm lăng Bác” như một sự khẳng định rằng Bác vẫn luôn sống mãi trong lòng người dân Việt Nam, và nhà thơ giống như người con xa xứ được trở về thăm người cha già kính yêu. Hình ảnh đầu tiên gây ấn tượng với Viễn Phương khi đặt chân đến thăm lăng Bác đó chính là hàng tre xanh bát ngát. Từ cảm thán “Ôi” vang lên như cảm xúc dâng trào của nhà thơ khi thấy hình ảnh hết sức thân thuộc với làng quê, đó chính là cây tre. Cây tre tuy nhỏ nhắn nhưng có sức chống chịu phi thường, đã trải qua “bão táp mưa sa” nhưng vẫn “đứng thẳng hàng”. Thành ngữ kết hợp cùng ẩn dụ đó đã cho thấy rằng cây tre cũng như con người Việt Nam, kiên cường, bất khuất, dù chỉ là một đất nước nhỏ bé nhưng vẫn gắng sức đánh bại được các cường quốc lớn của thế giới. Việc đề cập đến cây tre cho thấy tác giả cũng tự hào với những gì nhân dân ta đã làm được, và thành tích vẻ vang đó còn được dẫn dắt bởi Bác Hồ - người mà nhà thơ luôn kính trọng.

Không chỉ nhìn thấy mỗi hàng tre mà nhà thơ còn hướng mắt nhìn về ánh mặt trời trên lăng Bác:

“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ

Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân”

Vừa đọc những dòng thơ, ta đã nhận ra điệp ngữ “Ngày ngày” cho thấy thời gian tuần tự, đều đặn như một vòng quay của mặt trời. Mặt trời ngày nào cũng đi qua sưởi ấm nơi Bác yên nghỉ. Ngắm mặt trời của thiên nhiên nhà thơ chợt liên tưởng đến “mặt trời trong lăng”, một hình ảnh ẩn dụ chỉ Bác Hồ là vầng sáng vĩ đại cho dân tộc. Người đã mang đến ánh sáng tự do cho đất nước ta. Nhà thơ ví Bác như mặt trời có nghĩa là đã bất tử hóa hình ảnh của Bác trong lòng mình, mặt trời là sự trường tồn vĩnh cửu của vũ trụ, và Bác cũng thế. Bác đã sống mãi trong lòng nhà thơ cũng như người dân Việt Nam. Ta tiếp tục bắt gặp điệp ngữ “ngày ngày” một lần nữa chỉ sự liên tục của dòng người viếng thăm Bác mỗi ngày. Ai nấy cung mang trong lòng một nỗi ngậm ngùi “thương nhớ” vị cha già vĩ đại. Từng dòng người ấy dưới biện pháp ẩn dụ “kết tràng hoa” của Viễn Phương đã hiện ra trong mắt người đọc dòng người đi viếng thăm Bác trong trang phục nghiêm trang, tỏ lòng thành kính vô vàn dành cho Bác. Và hoán dụ “bảy mươi chín mùa xuân” cho thấy bảy mươi chín năm tuổi đời của Bác đều đã hiến dâng hết thảy cho sự nghiệp giải phóng đất nước. Mỗi một tuổi của Bác đều sống như một mùa xuân, đơm hoa thơm kết trái ngọt cho cuộc đời.

Khi được bước vào lăng và nhìn kĩ Bác hơn, nhà thơ nhìn thấy Bác nằm trong giấc ngủ bình yên giữa một vùng ánh sáng nhè nhẹ dịu hiền:

“Bác nằm trong giấc ngủ bình yên

Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền

Vẫn biết trời xanh là mãi mãi

Mà sao nghe nhói ở trong tim!”

Một lần nữa người đọc thấy được cách nói giảm nói tránh trong thơ Viễn Phương, Bác không hề ra đi mà chỉ là “nằm trong giấc ngủ bình yên”. Cả cuộc đời làm cách mạng của Bác chưa ngày nào được ăn ngon ngủ yên khi đất nước vẫn còn chìm trong khói lửa đau thương. Còn nhớ trong bài “Cảnh khuya” từng có câu “Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà” của Bác, ta thấy Bác là một người luôn nặng lòng về Tổ quốc. Nhưng giờ đây, khi Nam – Bắc đã nối liền một dải, Bác đã có thể buông bỏ gánh nặng và nằm ngủ một cách bình yên, hiền hòa.

Comments

Ánh sáng của những ngọn đèn mờ ảo trong lăng gợi nhà thơ sự liên tưởng thật là thú vị với "ánh trăng". Tác giả đã thể hiện sự am hiểu của mình về Bác qua sự liên tường kì lạ đó. Bởi trăng với Bác từng là đôi bạn tri âm tri kỉ. Ánh trăng bát ngát ngoài trời đã từng vào thơ Bác trong nhà lao, trên chiến trận, giờ đây trăng cũng đến để ru giấc ngủ ngàn thu cho Người. Với hình ảnh "vầng trăng sáng dịu hiền" dụng ý nhà thơ còn muốn tạo ra một hệ thống hình ảnh vũ trụ để ví với Bác. Người có lúc như mặt trời ấm áp, có lúc dịu hiền như ánh trăng rằm, có lúc lại còn giống với “trời xanh”. Nghệ thuật ẩn dụ “trời xanh” của nhà thơ có dụng ý ví Bác như bầu trời cao rộng, công lao của Bác như sánh ngang cùng trời đất, sống mãi trong lòng người dân Việt Nam. Thi sĩ muốn vĩnh viễn hóa hình ảnh của Bác trong lòng mình bằng hai từ “mãi mãi”. Nhưng dẫu trái tim là như thế thì cặp từ “vẫn biết” – “mà sao” xuất hiện cũng đã đưa nhà thơ về hiện thực của lí trí, rằng Bác đã lìa xa ta. Người đã ra đi khiến ai cũng phải “nhói ở trong tim”, một nỗi đau quặn thắt, nghẹn ở trong lòng không thể nào diễn tả thành lời.
Chính vì nỗi đau day dứt khôn nguôi ấy mà khi nghĩ đến ngày mai trở về, Viễn Phương cảm thấy buồn, xúc động lưu luyến không muốn xa rời. Dòng cảm xúc ấy rất tự nhiên, chân thành tuôn trào thành giọt nước mắt để rồi nhà thơ bày tỏ những ước nguyện:
“Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này…”
Có thể thấy xuyên suốt bài thơ đều là cảm xúc chân thành của tác giả, nhưng đã được kìm nén không bộc lộ ra quá nhiều. Nhưng tới khoảnh khắc nghĩ đến việc phải giã từ Bác trở về miền Nam, những cảm xúc đã dồn lên đỉnh điểm và bộc lộ ra bằng những giọt nước mắt. Động từ mạnh “trào” cho thấy nỗi buồn da diết của tác giả cùng từ “thương” thể hiện mức độ tình cảm ở trạng thái cao nhất, thiêng liêng nhất. Điệp cấu trúc “Muốn làm” kết hợp cùng các ẩn dụ “con chim”, “đóa hoa”, “cây tre” cho thấy những ước nguyện nhỏ nhoi của nhà thơ để được ở gần nơi Bác ở. Ông không mong được làm gì to tát lớn lao, chỉ mong góp một tiếng hót cho sinh động không gian, góp một chút hương thơm dâng Bác, và trung thành làm một cây tre trọn đời bên Bác. Hình ảnh cây tre đã xuất hiện từ đầu bài thơ và được nhắc lại ở cuối bài là một cấu trúc đầu – đuôi tương ứng, nhằm nhấn mạnh sự trung thành của người con dân tộc dành cho vị lãnh tụ kính yêu, không chỉ riêng nhà thơ mà người dân cả nước đều nguyện một lòng kính trọng, đi theo lí tưởng cao đẹp của Bác. Dấu chấm lửng cuối bài cũng thể hiện mạch cảm xúc luôn tuôn trào mãnh liệt của tác giả và nỗi niềm thương mến ấy vẫn sẽ luôn hiện diện trong tâm hồn nhà thơ.
Gấp lại trang thơ nhưng lại mở ra biết bao cảm xúc thiêng liêng của người đọc dành cho Người đã cất công ra đi tìm đường cứu nước. Viễn Phương đã rất tài năng khi vận dụng các biện pháp nghệ thuật như ẩn dụ, hoán dụ, điệp ngữ,… cùng ngôn từ đầy cảm xúc khiến người đọc không khỏi xúc động vì tình cảm của một người con Việt Nam dành cho Bác. Bài thơ không chỉ là cảm xúc riêng của tác giả mà còn là tâm trạng chung của nhiều người dành cho người cha vĩ đại của dân tộc.
“Viếng lăng Bác” thật sự là tấc lòng thực của Viễn Phương, là bài ca bất tận về tình yêu thương, kính trọng của một người con dành cho vị lãnh tụ kính yêu. Thời gian có thể phủ bụi một số thứ, nhưng có những thứ càng xa rời thời gian, càng sáng, càng đẹp. Và “Viếng lăng Bác” là minh chứng cho điều đó. Dẫu đã trải qua bao năm tháng nhưng bài thơ vẫn trường tồn như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng đối với thế hệ sau này, phải luôn biết ơn và kính trọng công lao to lớn mà Bác Hồ đã đem lại cho màu cờ sắc áo Việt Nam.