Question

Phân tích bức tranh tứ bình trong bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu để thấy vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ của Tây Bắc.

Answer 1

Có một bài ca không bao giờ quên…”

Cũng có những năm tháng không bao giờ quên, không phai mờ trong ký ức của nhiều thế hệ đã qua, hôm nay và mai sau. Đó chính là vào giai đoạn chuyển giao khi cuộc kháng chiến chống Pháp đã kết thúc thắng lợi, các cơ quan trung ương của Đảng và Chính phủ rời chiến khu Việt Bắc để trở về Hà Nội. Đây còn là khúc giao thời của lòng người: liệu cuộc sống hòa bình, yên vui có làm cho người ta quên đi những người con anh hùng của đất nước đã ngã xuống vì nền độc lập của Tổ quốc trong suốt trường kỳ lịch sử, hòa bình có làm người ta quên đi những tháng năm gian khổ, nghĩa tình: “ Bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng”. Chỉ những lúc dễ quên nhất ấy, thi phẩm “Việt Bắc” được xếp vào hạng những bài thơ "tống biệt" của Tố Hữu xuất hiện trong tập thơ cùng tên vừa ôn lại một thời kháng chiến gian khổ mà hào hùng, vừa lột tả con người và thiên nhiên Việt Bắc dù trong lao động hay trong chiến đấu cũng luôn có sự gắn bó hòa quyện với nhau. Từ đó làm tiền đề cho những kỉ niệm hiện về qua bức tranh thiên nhiên tứ bình đã tái hiện một Việt Bắc trong tình yêu và nỗi nhớ – như một khúc ân tình trong bài ca trữ tình – chính trị “Việt Bắc” đằm thắm vào bậc nhất của thơ ca Việt Nam hiện đại.

Ta về, mình có nhớ ta
Ta về, ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hoà bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung.

Nhắc đến Tố Hữu là nhắc đến cánh chim đầu đàn trong làng thơ ca cách mạng Việt Nam. Ông viết thơ trong giai đoạn phong trào Thơ Mới đang phát triển mạnh mẽ nhưng ông lại không viết Thơ Mới mà lại dùng ngòi bút của mình như một vũ khí chiến đấu mạnh mẽ. Thơ Tố Hữu mang khuynh hướng sử thi, đậm chất trữ tình – chính trị và đầy tính dân tộc bởi ông có niềm đam mê sâu sắc với văn học dân gian. Tất cả những điều đó được minh chứng rõ ràng qua bài thơ “Việt Bắc”.

Việt Bắc được xem là cái nôi của cách mạng, ở đây có Pắc Pó, nơi Bác Hồ đặt chân đầu tiên khi Người trở về nước, ở đây diễn ra hội nghị Trung ương Đảng lần thứ tám, thành lập mặt trận Việt Minh. Việt Bắc còn có mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào. Trong kháng chiến chống Pháp, Việt Bắc là chiến khu vững chãi, nơi trú đóng của các cơ quan trung ương của Đảng và Nhà nước. Việt Bắc cũng là nơi cất lên một khúc ca ân nghĩa và ân tình sâu sắc về cách mạng, là sự hồi tưởng đầy cảm phục về chặng đường mười lăm năm của đất nước. Từ đó, đoạn trích “Việt Bắc” bằng phạm trù tư tưởng- thẩm mĩ chỉ mối quan hệ văn học và dân tộc đã phản ánh đậm nét hình ảnh con người Việt Nam, Tổ quốc Việt Nam trong thời đại cách mạng; đã đưa những tư tưởng và tình cảm cách mạng hoà nhập và tiếp nối với truyền thống tinh thần, tình cảm, đạo lí của dân tộc xuyên suốt từ nội dung đến hình thức.

Việt Bắc đã hóa tâm hồn dào dạt nghĩa yêu thương trong thơ Tố Hữu với những lời thơ như tiếng nhạc ngân nga, với cảnh với người đầy ắp những kỉ niệm ân tình có bao giờ quên được

“Ta về, mình có nhớ ta

Ta về, ta nhớ những hoa cùng người”

Câu hỏi tu từ mở đầu đoạn thơ như là lời ướm hỏi đầy lưu luyến của người ra đi đối với người ở lại. Tố Hữu hỏi “người” nhưng thực ra là hỏi “mình”, như một cái cớ cho sự giãi bày tâm tình ở câu “Ta về ta nhớ những hoa cùng người”. Thực ra, đó là hình thức bày tỏ mà không đợi trả lời để thành đối thoại. Nó cứ thế buông ra để thành dòng độc thoại bộc bạch tâm tình. Bên cạnh đó, điệp từ "ta" lặp lại bốn lần cùng với âm "a" là âm mở khiến câu thơ càng mang âm hưởng ngân xa, tha thiết nhẹ nhàng.

Ở đây, hoa tượng trưng cho vẻ đẹp thiên nhiên Việt Bắc. Còn con người là con người Việt Bắc với tấm áo chàm nghèo khổ nhưng đậm đà lòng son. Hoa và Người quấn quýt với nhau trong vẻ đẹp hài hòa đằm thắm để tạo nên cái nét riêng biệt, độc đáo của vùng đất này.Chính điều ấy đã tạo nên cái cấu trúc đặc sắc cho đoạn thơ khi nhớ hoa là nhớ tới cái đẹp của thiên nhiên VB, mà cái đẹp của VB lại không thể tách rời cái đẹp của con người nơi đây. Vì vậy, như một cặp song hành đối xứng, hễ nhớ dến người thì hiện bóng hoa, hễ nhớ về hoa thì hiện lên dáng người.

Chế Lan Viên từng cho rằng :
" Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn "

Comments

Bất kì ai khi đã gắn bó ở một nơi nào đó thì trong lòng vẫn luôn tồn tại những kí ức, những kỉ niệm về nơi đó. Hay như Quang Dũng nhớ về núi rừng Tây Bắc với nỗi nhớ chơi vơi thì Tố Hữu cũng nhớ về Việt Bắc với nỗi nhớ da diết, chung thủy. Vì vậy, Tố Hữu đã khắc họa lại những gì đặc trưng nhất khi nói về Việt Bắc, đó phải là bức tranh thiên nhiên nơi đây - bức tranh tứ bình bốn mùa hiện lên với vẻ đẹp và sắc thái thiên nhiên rất riêng theo trình tự : Đông – Xuân – Hạ – Thu.
                                           Rừng xanh hoa chuối đỏ t¬ươi
                                      Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lư¬ng
Câu thơ truyền thẳng đến ngư¬ời đọc cảm nhận về một màu xanh lặng lẽ, trầm tĩnh của rừng già. Cái màu xanh ngằn ngặt đầy sức sống ngay giữa mùa đông tháng giá. Cái màu xanh chứa chất bao sức mạnh bí ẩn “Xứ thiêng liêng rừng núi hóa anh hùng”. Đặc biệt, điểm xuyết trên cái nền màu xanh bát ngát bao la của cánh rừng, là màu hoa chuối đỏ tươi đang nở rộ lung linh dưới ánh nắng mặt trời. Từ xa trông tới, bông hoa như những bó đuốc thắp sáng rực tạo nên một bức tranh với đường nét, màu sắc vừa đối lập, vừa hài hòa, vừa cổ điển vừa hiện đại. Nghệ thuật chấm phá đắc điệu qua cái màu đỏ tươi – gam màu nóng của hoa chuối rừng đỏ như son nổi bật giữa nền xanh bạt ngàn của lá tạo nên tương phản giữa hai màu xanh, đỏ làm cho cảnh núi rừng như tiềm ẩn một sức sống, xua đi cái hoang sơ lạnh giá hiu hắt vốn có của nó.
Cùng hiện lên với cái lung linh của hoa chuối ấy là con người của vùng chiến khu lên núi làm nương, phát rẫy sản xuất ra nhiều lúa khoai cung cấp cho kháng chiến "Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng" . Ở đây nhà thơ không khắc họa gương mặt mà chớp lấy một nét thân tình rực sáng nhất qua cách đảo ngữ “nắng ánh”(khác với “ánh nắng”) miêu tả được sự chói sáng của nắng bỗng ngời lên trên lưỡi dao rừng nơi thắt lưng người Việt Bắc. Đó quả là biểu tượng của vẻ đẹp giản dị, đời thường mà nếu không gắn bó, yêu mến thiết tha người ra đi sao có thể nhận ra được khi con người được cũng đã xuất hiện ở một vị trí, một tư thế đẹp nhất - " đèo cao". Con người như đang chiếm lĩnh đỉnh cao, chiếm lĩnh núi rừng, tự do " Núi rừng đây là của chúng ta/ Trời xanh đây là của chúng ta". Đấy là cái tư thế làm chủ đầy kiêu hãnh và vững chãi: Giữa núi và nắng, giữa trời cao bao la và rừng xanh mênh mang. Con người ấy đã trở thành linh hồn của bức tranh mùa đông Việt Bắc.
Nếu mùa đông ở Việt Bắc là sự ấm áp nức lòng người thì mùa xuân ở Việt Bắc lại hết sức tinh khôi:
 " Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang"
Bao trùm lên cảnh vật mùa xuân là màu trắng dịu dàng, trong trẻo, tinh khiết của hoa mơ nở khắp rừng. "Trắng rừng" ở đây được viết theo phép đảo ngữ và từ "trắng" được dùng như động từ có tác dụng nhấn mạnh vào màu sắc thanh khiết, dịu mát ấy của hoa mơ đã lấn át tất cả mọi màu xanh của lá, và làm bừng sáng cả khu rừng bởi sắc trắng mơ màng, bâng khuâng. Đây không phải là lần đầu tiên Tố Hữu viết về màu trắng ấy, năm 1941 Việt Bắc cũng đón bác Hồ trong màu sắc hoa mơ:
               “Ôi sáng xuân nay, xuân 41
                 Trắng rừng biên giới nở hoa mơ
                 Bác về. Im lặng, con chim hót
                 Thánh thót bờ lau, vui ngẩn ngơ”.
Như một sự xen kẽ có chủ ý, cứ câu lục tả về thiên nhiên thì câu bát lại miêu tả hình ảnh con người trong tư thế lao động hăng say hết sức đẹp đẽ. Con người lao động tỉ mỉ "chuốt từng sợi giang" như dồn hết vào đó tất cả những tinh hoa từ đôi bàn tay của mình. Vậy mới thấy, động từ “chuốt” được dùng rất khéo và tinh tế khi diễn tả về hành động chuốt giang mềm mại, tỉ mỉ của người đan nón. Từ đó thể hiện được phẩm chất tần tảo, chăm chút của con người lao động Việt Bắc.
Mùa xuân đi qua, mùa hạ đến với tiếng ve râm ran, rộn rã để rồi đột ngột hiện ra bằng màu sắc rực vàng của rừng phách :        
“Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình”
Tiếng ve kêu giữa “rừng phách” đã làm nên cái động giữa muôn vàn cái tĩnh. Tác giả muốn nói đến tiếng ve kêu râm ran trong rừng phách vàng hay muốn nói chính tiếng ve kêu kéo màu vàng bao trùm lên rừng hoa phách? Như một sự chuyển đổi từ thính giác sang thị giác trước khung cảnh thiên nhiên. Đặc biệt từ “đổ” được dùng rất đắc điệu, là động từ mạnh, diễn tả sự chuyển biến quyết liệt, lôi cuốn của sự chuyển màu từ sắc trắng sang vàng , bừng sáng cả núi rừng VB. Ta chợt nhớ Khương Hữu Dụng cũng có một câu thơ có cấu trúc tương tự : “Một tiếng chim kêu sáng cả rừng”. Nếu Khuơng Hữu Dụng nhờ vào tiếng chim để khám phá ra vẻ đẹp thiên nhiên buổi bình minh thì Tố Hữu dựa vào tiếng ve đã kéo cả một mùa hè ra khỏi lớp vỏ cũ kĩ.

---

Âm điệu ngân nga của câu thơ tiếp tục khơi dậy trong lòng người những rung động ngọt ngào, sâu lắng với hình ảnh “cô em gái hái măng một mình”.. Có thể nói đây chính là sự tài tình của Tố Hữu bởi ở mỗi bức tranh thiên nhiên đều thấy thấp thoáng bóng dáng con người. Từ đó đã thể hiện sự gắn kết mối tâm giao với nhau. Bên cạnh đó, từ ” cô em gái” mà tác giả sử dụng cất lên như lời gọi tình tứ, thân quen, thể hiện tình cảm chân thành , tha thiết. Ta chợt nhận ra dù bất cứ mùa nào, con người VB cũng hiện lên trong dáng vẻ lao động cần mẫn. Như vậy, trong đôi mắt tác giả , vẻ đẹp của co n người chân chính gắn liền với vẻ đẹp lao động, chuyên cần.
Tạm biệt mùa hè với những gam màu rực rõ, mùa thu đến mang một cảm giác nhẹ nhàng, bình yên. MÙa thu với ánh trăng huyền ảo , trải dài khắp núi rừng làm ta liên tưởng đến câu thơ:
” Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa”(-Cảnh khuya- Hồ Chí Minh)
Trong thơ của Bác của Bác có tiếng hát của thiên nhiên thì trong thơ của Tố Hữu cũng có tiếng hát: tiếng hát của con người, tiếng hát giữa người ở và người đi.
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung.”
Có thể nói đây là bản hòa âm của hai tâm hồn đồng điệu. Tiếng hát ân tình ấy vượt qua trập trùng núi rừng, băng qua mênh mông biển cả của thời gian mà vướng vít bước chân người đi, nó vấn vương trong lòng người đi kẻ ở, vấn vương trong cả tâm hồn người đọc. Vậy mới thấy, thiên nhiên dường như rất ưu ái cho mùa thu xứ bắc với sự tròn đầy, viên mãn của ánh trăng. Không phải là ánh trăng bình thường, mà trăng nơi đây là trăng của hòa bình, ánh trăng tri kỉ rọi chiếu những năm tháng chiến tranh gian khổ. Chính ánh trăng ấy đã mang đến vẻ đẹp riêng của mùa thu Việt bắc. Tố Hữu nhìn trăng, nhớ người, nhớ tiếng hát gợi nhắc ân tình và thủy chung.
Bức tranh theo kiểu bộ tứ bình của nghệ thuật truyền thống Đông phương hài hòa , cân xứng theo hai mảng xa và gần : mảng xa là thiên nhiên, mảng gần là con người, thiên nhiên và con người quấn quýt nhau tạo nên một tuyệt khúc nhờ vào nghệ thuật đậm đà tính dân tộc, phát huy tối đa thế mạnh của thể thơ lục bát truyền thống một cách uyển chuyển, lột tả chân thực những tình cảm dịu dàng, phù hợp với nội dung biểu đạt. Đặc biệt, hình thức đối đáp "mình" - "ta" cùng những hình ảnh, câu từ gợi tả tạo nên một thiên nhiên làm nền cho con người, con người thổi hồn mình vào cảnh thiên nhiên khiến thiên nhiên trở nên sống động và đẹp hơn. Tất cả hòa quyện vào nhau trong nỗi nhớ về VB của người ra đi.
Bằng tài hoa của một người nghệ sĩ và một trái tim luôn sục sôi ý chí cách mạng của người chiến sĩ, Tố Hữu đã viết nên Việt Bắc – bản tình ca và cũng là khúc hùng ca đậm đà bản sắc dân tộc. Đó là tiếng hát ân nghĩa thủy chung son sắt của người cách mạng với người dân Việt Bắc, là tình yêu, tình thương của Tố Hữu dành cho Việt Bắc. Để rồi từ đó, Việt Bắc đã thực sự trở thành một trong những bài ca không bao giờ quên, dù cho gió bụi thời gian trôi qua cũng không thể nào vùi lấp. Hơn hết, đoạn thơ còn là lời nhắc nhớ nhẹ nhàng cho thế hệ trẻ như tôi về truyền thống biết ơn của dân tộc, truyền thống "uống nước nhớ nguồn".